My Walking
Is My Dancing

Stappen of wandelen doen we doorgaans automatisch, zonder erbij na te denken. Tegelijkertijd is het de meest elementaire en eenvoudige menselijke beweging. Het is aan dit aspect dat het stappen zijn kracht ontleent wanneer het plotseling wél bewust beleefd én gepresenteerd wordt en uit zijn dagdagelijkse context wordt gehaald. Het mag dan ook niet verwonderen dat stappen en wandelen vaak terugkeert in verschillende vormen van performancekunst. Er zijn talloze voorbeelden te vinden van kunstenaars die door middel van deze simpele handeling de tijd naar hun hand proberen zetten of (in plaats van het eindresultaat) het proces zelf in de kijker willen plaatsen. Anderen eigenen zich een ruimte toe, of geven die een nieuwe betekenis, door deze aan de hand van hun traject als het ware met hun lichaam te markeren. Denk maar aan Francis Alÿs, die een magnetisch speelgoedhondje doorheen Mexico City trok tot het helemaal met blikken straatafval was bedekt (video). Simon Faithfull volgde de Greenwich-meridiaan van Peace Haven in Hampshire tot Cleethorpes in Lincolnshire, zonder daarbij ook maar enig obstakel (rivieren, hekken, struiken ...) uit de weg te gaan (video) / (video 2). Janet Cardiff verwierf bekendheid en erkenning met haar "audio- en videowalks", die het publiek door middel van een koptelefoon langs een traject begeleiden, onder meer in en rond Central Park in New York en in het Hirshhornmuseum in Washington (Video) / (Video 2). Een van de bekendste voorbeelden is misschien wel "The Great Wall Walk" (1988) door Marina Abramović en Ulay. Zij liepen vanuit tegengestelde richting over de Chinese muur tot ze elkaar na negentig dagen in het midden tegenkwamen om voorgoed afscheid te nemen.

Kortom, aan voorbeelden geen gebrek. Er zijn zelfs boeken gepubliceerd die zich uitsluitend wijden aan het wandelen zoals het zich manifesteert binnen de kunst. De dans speelt daarbij een niet te onderschatten rol. Postmoderne choreografen als Trisha Brown, Steve Paxton en Yvonne Rainer hebben de grenzen afgetast en een bewegingskunst voortgebracht die zich bevindt op de grens tussen dans en pure performance. Net zoals de performancekunst het zichzelf mogelijk maakt ook buiten de muren van een museum plaats te vinden, brak het vroege werk van Brown uit het theater. Stukken als Walking on the Wall (video) en Roof Piece (1971) (video) kenmerken zich door de interactie tussen het lichaam en een specifieke omgeving, die op een niet-alledaagse manier op elkaar inspelen. Dansers lopen (hangend in harnassen) parallel met de vloer over muren of geven een reeks bewegingen aan elkaar door terwijl ze elk op een ander dak staan.

Een aantal jaren daarvoor al had Steve Paxton met creaties als Proxy (1961) en Satisfyin' Lover (1967) (video) het alledaagse bewegingsvocabularium geïntegreerd in een dansvoorstelling. Deze choreografieën bestaan hoofdzakelijk uit een zorgvuldig georkestreerde afwisseling van stappen, stilstaan en zitten, waarbij steeds verschillende tempi worden toegepast. Naast Brown en Paxton werkten ook andere deelnemers aan het New Yorkse Judson Dance Theater, zoals bijvoorbeeld Yvonne Rainer, met fundamentele, alledaagse basisbewegingen. Daarmee wilden ze de dans ontdoen van elke expressieve of dramatische lading, zodat het lichaam functioneerde als een neutraal object waarmee ze experimenteerden met snelheid, stabiliteit, zwaartekracht, ritme en (on)evenwicht. De choreografes Anna Halprin en Simone Forti werkten in Halprins workshop in San Francisco op dezelfde lijn. In die periode zette hun pure, non-narratieve benadering van dans Bruce Nauman aan tot het maken van performances als Walking in a Exaggerated Manner Around the Perimeter of a Square (1967-1968) (video) en Slow Angle Walk (Beckett Walk) (1968), gefilmd vanuit een schuine hoek. Zoals de titel van het laatste voorbeeld suggereert, vond Nauman ook inspiratie bij het werk van Samuel Beckett, gekenmerkt door personages ondergedompeld in uitzichtloosheid en opgeslorpt in nutteloze, repetitieve handelingen.

Het toeval wil dat Samuel Beckett op zijn beurt, eveneens in de jaren '60, het idee kreeg voor een "geometrische mime". Dat idee zou uiteindelijk uitgroeien tot het televisie-stuk Quad (1981), "a ballet for four people" dat hij schreef voor televisie. Het stuk bestaat uit vier personen, gekleed in het wit, rood, blauw of geel, die in vaste patronen en variaties over een vierkant podium stappen (net zoals dat, opvallend genoeg, bij de performances van Nauman het geval was). (video) / (Video 2) Ook al is dit technisch gezien geen dansvoorstelling, toch sluit het toch duidelijk aan bij de grensoverschrijdende bewegingskunst binnen de postmoderne dans. Maar ook meer recent, in 2005, paste de choreograaf Jonathan Burrows het stappen weer toe in The Quiet Dance (video), een creatie met de Italiaanse componist Matteo Fargion.

Het mag duidelijk zijn dat stappen een belangrijke rol is gaan spelen in de kunst, niet in het minst binnen de (post)moderne dans. "Walking" is echter één ding, maar "slow walking" is een heel specifieke manier om bepaalde zaken te thematiseren en onder de aandacht te brengen. We zouden kunnen zeggen dat het over het algemeen meestal gaat om dezelfde aspecten die bij de wandelmeditatie centraal staan. Het bewustzijn concentreert zich op een fysieke ervaring, waarbij de wandelaar veel intenser dan gewoonlijk (opnieuw) in contact komt met zowel zijn lichaam als de omgeving waarin dat lichaam zich bevindt. Hij wordt daarbij voor een uitdaging gesteld die in theorie heel eenvoudig is, maar zelden nog deel uitmaakt van de hedendaagse belevingswereld. De Maleisische regisseur Tsai Ming-liang voerde in de kortfilms Beautiful 2012 (2012) en Journey to the West (2014) een boeddhistische monnik op die zich extreem traag door hyperdrukke stadscentra (o.a. Marseille) voortbeweegt (video). Het contrast had niet groter kunnen zijn, en is ook daarom net zo krachtig. De cineast, die regelmatig met ellenlange, onafgebroken shots werkt, ziet die traagheid als een daad van rebellie, een manier om in opstand te komen. Het verstrijken van de tijd niet alleen zichtbaar maken, maar ook bewust vertragen, zorgt bij de toeschouwer voor onwennigheid, spanning en op de duur zelfs frustratie.

Opvallend is dat wanneer slow walking in een artistieke context wordt uitgevoerd, er dus vaak ook heel doelgericht een verandering in de ervaring van het publiek wordt beoogd. Met de slow walk wil men niet alleen een statement maken, het gaat niet om "walking for walking's sake". De toeschouwer is niet louter een passieve observator, maar zijn gewijzigde perceptie is deel van het kunstwerk. Dat is al helemaal het geval wanneer  het publiek wordt gevraagd aan het gebeuren deel te nemen, en zelf de slow walk aan te gaan. In 2015 zette Marina Abramović in het kader van de Kaldor Public Art Projects in Pier 2/3 in Sydney "Project N° 30" op.  Gedurende twaalf dagen kon het publiek een serie oefeningen aangaan, die allemaal waren opgezet rond het concept "duur", waarbij aan de hand van een simpele opdracht of handeling de fysieke en mentale grenzen werden afgetast en details werden uitvergroot. Naast het tellen van rijst of staren in de ogen van een andere persoon, maakte ook de "slow walk" (video) hier deel van uit.

Wanneer we ons weer toespitsen op de dans,  zien we dat de slow walk ook daar zijn intrede heeft gedaan. Al in 1970 integreerde Yvonne Rainer een slow walk ("M-walk") in de anti-Vietnamperformance War. Een meer recent voorbeeld, dichter bij huis, was 100 pas presque tijdens Festival Kanal in Brussel in 2014. De choreograaf Taoufiq Izzediou legde met zijn dansgezelschap 100 meter af op één uur tijd. Daarmee wilde hij naar eigen zeggen enkele pregnante vragen stellen over de relatie tussen het individu en zijn omgeving, maar ook, en vooral, over de plaats van de moderne dans in de wereld van vandaag en in de publieke ruimte.

Het is zeker ook niet de eerste keer dat Anne Teresa De Keersmaeker het stappen in verband brengt met de dans. Eén van de basisprincipes waarmee zij de laatste jaren haar choreografieën opbouwt, luidt immers "My Walking is My Dancing", net zoals de titel van dit project. Het lag aan de basis van de producties En Atendant (video) , Cesena (video), Partita 2 (video) en Vortex Temporum (video). De Keersmaeker kiest daarmee voor "de meest eenvoudige beweging; de beweging van het gaan, het lopen, het stappen en zijn veranderingen. Het ritme van het lichaam dat zich de ruimte eigen maakt." Het is een vorm van improvisatie waarbij het stappen allerlei mogelijke "aanpassingen" ondergaat (bijvoorbeeld door achteruit te lopen, of dubbel zo snel, ...) zodat er een heel scala ontstaat aan manieren om je voort te bewegen. Eén van de meest recente creaties, Golden Hours (As you like it) (video), start bijvoorbeeld met een slow walk. Die wordt uitgevoerd door alle dansers, op het gelijknamige nummer van Brian Eno, en dat talloze keren na elkaar wordt afgespeeld.

En dan volgt 23 september, tijdens het Festival d'Automne. Met de slow walk en de workshop wil De Keersmaeker aantonen dat ook stappen pure dans is, en dat iedereen kan dansen, op eender welk moment en op eender welke plaats. Het is een kans om te bewijzen dat dans mensen op een unieke, spontane en toegankelijke manier kan samenbrengen in de publieke ruimte, en er bovendien voor kan zorgen dat we die ruimte anders gaan ervaren.

BRONNEN

• Exhausting Dance: Performance and the Politics of Movement. André Lepecki, 2006
• The Art of Walking: a Field Guide. David Evans, 2013
• Walking and Mapping: Artists as Cartographers. Karen O'Rourke, 2013
• Meditation for Peace: a Comprehensive Guide for Discovering the Joys to Achieve Peace and Calm